| LASTİK TEKERLEKLİ YÜKLEYİCİLERDE EKONOMİK VE GÜVENLİ KULLANIM VE TEKNİKLERİ - I |
|
İnşaat, madencilik ve toprak hareketinin olduğu hemen hemen tüm işlerin vazgeçilmezi lastik tekerlekli yükleyicilerdir. O kadar önemlidirler ki, en küçük projeden en büyüğüne, farklı tipte yükleyici tipleri seçilse dahi işletme bu makinalara yatırım yapmamayı göze alamaz. İşin boyutlarına göre çok farklı ebatlarda olabilen bu makinaların yanlış çalıştırılması, yanlış operatör teknikleri ya da işletmedeki temel aksaklıklar makinanın hem ömür kaybına, hem de aşırı yakıt sarfiyatlarına yol açabilmektedir. Komponent yıpranmaları (motor, şanzuman, kova vs.) ise hiç dikkate alınmayan, olağan olaylar olarak görülebilmekte ve onarımları yapıldıktan sonra her zaman yapılan uygulamalara devam edilmekte, yıpranmaların nedenlerin giderilmesine çalışılmamaktadır.
Lastikli yükleyici doğru ve etkin bir şekilde kullanılıyor mu?
Aşağıda maddeler halinde lastikli yükleyicilerde doğru ve yanlış uygulamalar maddeler halinde sıralanmıştır. Bunlar tavsiye niteliğinde olup, bazı uygulamalar Caterpillar marka lastikli yükleyiciler için geçerlidir.
Genel Uygulamalar:
i- Makinanın kullanılacağı işe yönelik olarak doğru kova tırnağı, bıçak ya da ara koruma bıçakları kullanılmalıdır. Koruyucu parçalar, gerçekten de ortam kovayı zorlayacak, aşındıracak kadar zorluk çıkarıyorsa seçilir ve takılır. Örneğin dere kum ve çakıl yüklemelerinde tırnak kullanılmamalı, kova ağzına düz bıçaklar takılmalıdır. Taş ocağı ve ağır madencilik uygulamalarında ise takılan koruyucu elemanların ağırlığı, kova ağırlığına yaklaşır. Gerekmiyorsa ağırlık yapacak her türlü malzeme, hem yakıttan hem de bu malzemelerin gereksiz yere aşınmasından kaynaklanacak masraflar nedeni ile çıkarılmalıdır Resim1 ve 2
ii- Makinalar 5 dakikadan fazla boşta çalışır durumda bekletilmemelidir. Motor hararetine dikkat edilerek, 5 dakikadan sonra makine durdurulmalıdır. 5 dakikanın altında bekleme yapılıyorsa makinanın park freni devreye alınmalıdır. Günümüzde pek çok makine park freni devreye sokulduktan sonra düşük motor devri ile çalışabilmekte, yakıt sarfiyatında tasarruf sağlanabilmektedir.
iii- Ağır kış şartlarının hüküm sürdüğü yerlerde ise makinenin tüm komponentleri gerekli çalışma sıcaklıklarına gelmeden işe sokulmamalıdır. Genel olarak yapılan yanlış sadece motorun ısıtılmasıdır. Oysa bir iş makinası tüm komponentleri ile birlikte çalışan bir araçtır ve motorun yanında şanzuman ve hidrolik komponentlerin de ısıtılması gerekir. Bunun için makinenin motoru rölanti devirlerinde çalışırken düşük hızlarla makineyi yürütmek ve aynı zamanda yavaş hareketlerle bomu ve kovayı hareket ettirmek, tüm komponentlerin daha kolay, hızlı ve sağlıklı bir şekilde rejim sıcaklıklarına ulaşmalarını sağlayacaktır.
iv- Ani yön değişiklikleri (ileri-geri) yapılmamalıdır. Hızlı yüklemelerde yön değişiklikleri bazen kontrolden çıkar ve makine geri giderken hiç durmaksızın ileri vitese alınır. Makine üzerinde ne tip şanzuman olursa olsun, bu tip yön değişikliklerinde makine öncelikle fren kullanılarak durdurulmalı, daha sonra yön değişikliği yapılmalıdır.
v- Amaçlı ve tutarlı çalışılmalıdır. Operatör orta büyüklükte bir lastikli yükleyici ile (950H ayarı, 19 ton büyüklüğünde bir yükleyici) bir kova malzemeyi 30-45 sn içinde yüklemelidir. İş koşullarının değişmediği, aynı tip malzemenin yüklendiği bir ortamda, yükleme süresinin (bir kova malzemenin yüklenmesi için harcanan süre) çok değişken olması kesinlikle anormal bir durumdur. Ya makinede bir sorun vardır ya da operatör işe odaklanamamakta ya da başka etmenler operatörün düzgün çalışmasına engel olmaktadır. Saha amir ve formenleri kronometre ile yükleme sürelerini ve bir kova malzemenin boşaltılması için harcanan süreleri (iş çevirim süresini) sürekli olarak ölçmeli, tutarsızlık ve değişkenlikleri operatöre bildirmelidir.
vi- Operatör yükleme yaparken sahanın tam hakimi olmalı ve kamyonları istediği noktaya yanaştırmalıdır. Operatör işin her aşamasında yükleme yapacağı ya da kamyon gelmeden önce temizlik yapacağı noktaları planlamalıdır.
vii- Kova dolu iken asla yüksek hızlara çıkılmamalıdır. Bu hem makinenin üzerinde aşırı streslere sebebiyet verir, hem de kovadan malzeme dökülmesine neden olur.
viii- Operatör yükten çıktıktan sonra yaptığı geri manevrayı en fazla bir buçuk lastik turu mesafe kadar yapmalıdır. Bu mesafenin üzerinde yapılan manevralar toplamı, bir günlük çalışma süresi içinde kilometrelerce yola tekabül etmektedir.
ix- Yükle-taşı tipi işlerden olabildiği kadar kaçınılmalı, taşıma işlemleri kamyonlar ile yapılmalıdır. Bununla birlikte lastikli yükleyicinin iş gereği malzemeyi taşımak gibi bir zorunluluğu var ise, bu mesafe olabildiği kadar kısa tutulmalıdır.
Yükleme ve taşımanın birlikte yapıldığı hazır beton ve dere malzemesinin çıkarıldığı tesislerde makinanın izleyeceği taşıma yolunun eğiminin düşük tutulması gerekir (en fazla % 10). Yüksek eğimler makinayı yormakla kalmaz, yakıt sarfiyatını arttırır ve aynı zamanda lastiklerin daha fazla aşınmasına sebebiyet verir.
Referanslar;
1- Caterpillar Inc., Jan. 2009. Caterpillar Performance Handbook, Edition 40.
2- Reymond Blanchart, 2004. Maps Training Notes,MLDC.
3- Caterpillar Inc., 2007. A Referance Guide to Mining Machine Applications.
4- Caterpillar Inc., May 2011. Operator Tips for Loaders. Sales Campus, 2011, Malaga.
5- Serdar Engin, 2010. Müşteri Saha Raporu, 3 ve 4. Borusan Makine ve Güç Sistemleri San ve Tic. A.Ş., Eğitim Departmanı